Ponad 80 lat temu trzech polskich matematyków złamało kody niemieckiej maszyny szyfrującej „Enigma”. Zdaniem wielu historyków ich wyczyn skrócił II wojnę światową o co najmniej dwa lata. Dziś pamięć o wybitnych kryptologach zostaje uczczona poprzez nadanie ich imienia Zespołowi Szkół Społecznych STO na Białołęce.
8 maja w siedzibie Białołęckiego Ośrodka Kultury odbyła się uroczystość nadania imienia Zespołowi Szkół Społecznych Samodzielnego Koła Terenowego nr 5 Społecznego Towarzystwa Oświatowego. Świętująca w tym roku 25-lecie istnienia Społeczna Szkoła Podstawowa nr 2 STO i Społeczne Gimnazjum nr 333 STO, mieszczące się przy ul. Dziatwy 6, będą nosić imię Polskich Matematyków Zwycięzców Enigmy.
Nieprzypadkowo wybrano na tę uroczystość dzień 70. rocznicy zakończenia II wojny światowej. Patronem szkół zostali bowiem ludzie, którzy wnieśli ogromny wkład w zwycięstwo nad hitlerowskimi Niemcami. I choć nie przelewali krwi, nie walczyli z bronią w ręku, w pełni zasłużyli na miano bohaterów. Ich bronią był genialny umysł. Chodzi o trzech studentów matematyki: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, którzy po ukończeniu kursów dla kryptologów, zorganizowanych na Uniwersytecie Poznańskim, zatrudnieni zostali w Biurze Szyfrów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Mieli rozpracować tajemnicę działania skonstruowanej w 1918 roku przez Artura Scherbiusa niemieckiej elektromechanicznej maszyny szyfrującej Enigma.
Próby rozpracowania Enigmy podejmowane były od końca lat 20. XX wieku, jednak bez rezultatu. Konstrukcja Enigmy odpowiadała 3 x 10114 kombinacjom elementów składowych. Nic dziwnego, że złamanie szyfru uważano wówczas za niemożliwe. W grudniu 1932 roku, na niespełna miesiąc przed dojściem Hitlera do władzy, Marianowi Rejewskiemu udało się złamać szyfry Enigmy, ponieważ przełożył konstrukcję maszyny na równania matematyczne. Nigdy przedtem nie kojarzono kryptologii z matematyką, tylko z lingwistyką. Polacy odnieśli sukces, dzięki zastosowaniu metody matematycznej zamiast lingwistycznej.
Następnie, począwszy od 1935 roku skonstruowali szereg urządzeń pozwalających na złamanie klucza szyfru. Pierwszym z nich był cyklometr, zastąpiony wkrótce przez tzw. bombę Rejewskiego składającą się z 6 kopii Enigmy, napędzanych silnikiem elektrycznym. Jedna bomba kryptologiczna pozwalała na odkodowanie klucza dziennego w ciągu około dwóch godzin i zastępowała pracę około 100 ludzi. Urządzenie powstało w warszawskiej Wytwórni Radiotechnicznej AVA.
W lipcu 1939, przeczuwając wybuch wojny, polskie władze wojskowe przekazały francuskim i brytyjskim partnerom egzemplarze kopii Enigmy oraz wszystkie informacje na temat łamania szyfrów. We wrześniu 1939 roku członkowie polskiego zespołu kryptologicznego przedostali się przez Rumunię do Francji. Prace nad łamaniem kolejnych wersji i udoskonaleń szyfru Enigmy kontynuowano w brytyjskim ośrodku kryptologicznym w Bletchley Park.
Historycy są zgodni, że złamanie Enigmy skróciło II wojnę światową o co najmniej 2 lata i uratowało miliony istnień ludzkich, a także uratowało Europę przed bombą jądrową.
- Z pewnością nie stać nas na to, abyśmy zapomnieli o zwycięzcach Enigmy – powiedział, przedstawiając historię polskich kryptologów dr Marek Grajek, matematyk, kryptolog, autor książki „Enigma – bliżej prawdy”. – Dlatego cieszy fakt wybrania ich na patrona jednej z warszawskich szkół.
Jak zaznaczyli podczas uroczystości nadania imienia dyrektor Zespołu Szkół, Anna Strubińska i prezes Zarządu Samodzielnego Koła Terenowego nr 5 STO Marcin Sikorski, uczniowie sami wybrali na patrona trzech niezwykłych kryptologów. W uzasadnieniu wyboru podkreślali fakt, że matematycy potrafili stworzyć zespół, w którym każdy uczestnik dawał z siebie wszystko, wykorzystywał indywidualne talenty dla Polski i dla zwycięstwa. Swoich patronów młodzież przedstawiła w zainscenizowanym programie informacyjnym tvs, na który składały się wywiady szkolnych dziennikarzy z Henrykiem Zygalskim i Jerzym Różyckim oraz rozmowa o Marianie Rejewskim.
Gośćmi honorowymi uroczystości były: dr Janina Sylwestrzak, córka Mariana Rejewskiego oraz Maria Bryschak, siostrzenica Henryka Zygalskiego. Po uroczystym odczytaniu aktu nadania szkole imienia, Janina Sylwestrzak zauważyła, że trójka kryptologów to bardzo zobowiązujący patron i że szkoła będzie teraz niejako nośnikiem wiedzy o polskich kryptologach, co zobowiązuje do kontynuowania matematycznych tradycji. Na pewno nie będzie to trudne, gdyż szkoły prowadzone przez SKT nr 5 STO wyróżnia od lat wysoki poziom.
Znaczenie matematyki podkreślił również prof. Wojciech Guzicki, matematyk i kryptolog z Uniwersytetu Warszawskiego. Podczas wykładu „O Enigmie i matematyce” zastanawiał się, co to za wiedza, która pozwoliła odkryć szyfry Enigmy? To dziedzina matematyki, która nazywa się teoria grup, coś tak abstrakcyjnego, że nie można sobie w ogóle wyobrazić, że może się komukolwiek do czegokolwiek przydać. Wydawałoby się – wiedza kompletnie bezużyteczna. Historia polskich kryptologów przeczy jednak temu twierdzeniu.
- Historia enigmy powinna być dla was lekcją, że nie ma wiedzy niepotrzebnej, że wszystko może się w życiu przydać – zwrócił się do uczniów prof. Guzicki. - Matematyka kształtuje naszą spostrzegawczość i naszą pomysłowość. To jedno z największych źródeł naszego intelektu.
Zespół Szkół Społecznych SKT nr 5 STO jest pierwszą szkołą w Warszawie, która wybrała na patrona Polskich Matematyków Zwycięzców Enigmy. To nad wyraz trafny wybór, zważywszy na 25 – letnią historię szkoły. Społeczne Towarzystwo Oświatowe powstało w 1987 roku. Wkrótce grupa rodziców z osiedla Tarchomin zainteresowana nowo powstałym stowarzyszeniem postanowiła zorganizować dla swoich dzieci szkołę swoich marzeń. W połowie marca 1989 roku zarejestrowano Koło Terenowe STO nr 5. 1 września 1989 roku w lokalu przy ul. Erazma z Zakroczymia ruszyła szkoła, która, jak wspomina jej współzałożycielka, Maria Kaznowska, ze względu na zaangażowanie rodziców, w pełni realizowała ideę szkoły społecznej. 1 września 1999 roku rozpoczęto rok szkolny w nowej siedzibie przy ul. Dziatwy 6. Wtedy też powołano pierwszą klasę gimnazjalną. W ciągu 25 lat bezimiennej działalności środowisko szkolne zawsze charakteryzowała silna integracja trzech społeczności: uczniów, nauczycieli i rodziców. Teraz doszedł jeszcze jeden element integracyjny: patron szkoły, którym są Polscy Matematycy Zwycięzcy Enigmy.
Joanna Kiwilszo