Skąd ten Praski, czyli KRÓTKA HISTORIA SZPITALA

Mijając charakterystyczną bryłę Szpitala Praskiego wszystkim nam wydaje się, że jest tu „od zawsze”. I słusznie. Jest bowiem nasza praska lecznica najstarszą funkcjonującą w tym samym miejscu.

Zaczęło się w 1792 roku gdy Franciszkański Zakon Żeński – znany w Polsce jako Siostry Bernardynki – uruchomił przy ul. Panieńskiej przytułek dla chorych. To od tej zakonnej placówki część historyków wywodzi początek dzisiejszego Szpitala Praskiego.

W roku 1900 przy ul. Panieńskiej wzniesiono pierwszy z istniejących do dzisiaj budynków Szpitala. Początkowo jako jednopiętrowy pawilon, następnie (około 1904 roku) rozbudowany częściowo do trzech pięter z umieszczonym w centralnej części budynku ogrodem zimowym, pomyślanym jako miejsce odpoczynku dla pacjentów szpitala. W latach dwudziestych XX wieku dokonano kolejnej, niewielkiej przebudowy budynku, uzyskując budynek – na całej swej długości – trzypiętrowy. Można go – w prawie nie zmienionej formie – podziwiać do dziś jako „budynek B”!

Rok 1924 przynosi decyzję o rozbudowie Szpitala o budynek pralni parowej i kuchni. Inwestycja zostaje oddana do użytku w czerwcu 1926 roku i – na ówczesnym rynku usług zdrowotnych stanowi, dzięki swej nowoczesności, ewenement. Do tego stopnia, iż dr Antoni Puławski w swym artykule w „Nowinach Lekarskich” zaleca, by: „każdy, kto o urządzeniu podobnych pomieszczeń myśli koniecznie z nowym budynkiem się zapoznał.” I ten budynek możemy dziś oglądać – to „budynek D”, w którym obecnie funkcjonuje przychodnia przyszpitalna.

Dwa opisane wyżej budynki to jedyne, które powstały na terenie ówczesnego Szpitala w sposób planowy i docelowy. Obok nich, w różnych okresach, wybudowano od kilku do kilkunastu (w zależności od źródeł) drewnianych baraków wykorzystywanych w zależności od bieżących potrzeb to na sale chorych, to na kostnicę, to na działalność ambulatoryjną. Ich stan musiał pozostawiać wiele do życzenia, skoro w 1924 roku dr Jakub Małynicz, radny i członek Komisji Rewizyjnej Warszawskiej Rady Miejskiej, pisał: „Szpital praski z większością zabudowań przedstawia ruderę nie nadającą się do użytku. [...] Chcąc zaspokoić potrzeby ludności Pragi należałoby szpital rozszerzyć, czyli rozbudować. I dodawał: Szpitalnictwo powstało z aktu miłosierdzia, którego matką była litość. Uczucie litości jest jednak uczuciem złożonem; w intensywności jego rozwoju zaznaczają się różnorodne elementy psychiczne, poczynając od wstrętu i bojaźni, które na razie odczuwamy na widok cierpienia, przechodzi fazę spekulacji i w dalszym dopiero rozwoju dochodzi do sympatji i upokorzenia. I to upokorzenie jest zarazem najwyższym wyrazem moralności naszej. Ono to przyczynia się do podniesienia nas samych we własnej godności [Bergson]

Słowa radnego najwyraźniej trafiły do przekonania Zarządowi Miasta, bowiem już w 1925 roku położono fundamenty pod nowy frontowy gmach szpitala, który nazwano „pawilonem A”. Autorami projektu byli: Antoni Jawornicki i Józef Holewiński. Kolisty kształt wymusiła konieczność dopasowania budynku do pl. Weteranów 1863. Ostrołukowe nisze okienne wystylizowano na modłę gotyku.

Według początkowych planów budynek miał być przeznaczony dla Wydziału Szpitalnictwa, ambulatorium dla Miejskiej Pomocy Lekarskiej i pracowników municypalnych, na szpitalną izbę przyjęć, szkołę pielęgniarską, mieszkania dla pracowników, rezydentów i sióstr miłosierdzia. W rzeczywistości stało się trochę inaczej i w budynku umieszczono również pracownię rentgenowską i fizykoterapeutyczną, aptekę, gabinety lekarskie i oddziały szpitalne. Powstał w nim także duży oddział wewnętrzny na 100 łóżek.

Budowa gmachu stale się przeciągała. Został otwarty dopiero w 1936 roku, co uznano za „punkt zwrotny w historji tego szpitala, o tak wybitnym wyglądzie gospodarki minionych czasów.”

W tym samym czasie przeprowadzono generalny remont całego szpitala. W jego ramach gruntownie przebudowano oddział gruźliczy i w jednym pawilonie umieszczono wszystkie łóżka gruźlicze. Przebudowano też jeden z oddziałów chirurgicznych, zwiększając liczbę łóżek o 30. Utworzono kilka pokoików, przeznaczając je dla ciężko chorych. Ogółem – w dniu wybuchu II wojny - szpital dysponował 590 łóżkami zlokalizowanymi w dwóch budynkach murowanych i kilku drewnianych pawilonach.

Wybuch wojny zastał Szpital Praski w trakcie kolejnej inwestycji: w sierpniu 1939 roku wznowiono zaczęte wcześniej roboty adaptacyjne w budynku, który zamierzano przeznaczyć dla pracowni chemiczno-bakteriologicznej oraz anatomopatologicznej.

We wrześniu 1939 roku Szpital Praski – usytuowany w bezpośrednim sąsiedztwie silnie ostrzeliwanego przez hitlerowców Mostu Kierbedzia – znalazł się de facto na pierwszej linii frontu. Podjęto decyzję o ewakuacji placówki, znajdując dla niej tymczasowe lokum w Domu Akademickim Młodzieży Żydowskiej przy ul. Sierakowskiego 7. W nocy z 7 na 8 września wszyscy pacjenci zostali przeniesieni, zaś… 8 września Niemcy zbombardowali zabudowania szpitalne, niszcząc znaczną część baraków, kaplicę oraz naruszając budynek (B) od ul. Panieńskiej. Ucierpiał także budynek A.

Po kapitulacji Warszawy, 28 września 1939 roku, Szpital pozostał w swej tymczasowej siedzibie (z czasem rozszerzonej o budynek szkoły przy ul. Szerokiej), a wiosną 1940 roku przystąpiono do remontu uszkodzonych bombardowaniami budynków.

Odbudowa trwała do wiosny 1945 roku, kiedy podjęto decyzję o przeniesieniu – stopniowo – oddziałów do dawnej siedziby Szpitala. Rozpoczęto od budynku A, a w sierpniu 1946 roku uruchomiono także budynek od ul. Panieńskiej (B). Jesienią 1948 roku zakończono remont budynku A. Był to ostatni kompleksowy remont budynków Szpitala. W późniejszych latach ograniczano się do bieżących remontów, którym – sporadycznie – towarzyszyły przebudowy i zmiany przeznaczenia pomieszczeń.

Dopiero w 1990 roku na terenie Szpitala Praskiego wybudowano pierwszy nowy obiekt szpitalny - gmach Kliniki Okulistycznej Uniwersytetu Medycznego (poza strukturą Szpitala Praskiego), zaś w 2007 roku podjęto decyzję o dobudowaniu do budynku A nowego gmachu (oznaczonego jako A2), a w roku 2013 - o modernizacji budynku „A”.